Rất Hay: Khuê Văn Các

Khuê Văn Các soi bóng bên giếng Thiên Quang – Ảnh: Trung tâm Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám

lối vào

Kiến trúc không chỉ là một tòa nhà; một ngôi đền, là một hình thức giao tiếp và nghệ thuật, là một cấu trúc do con người xây dựng để thực hiện các chức năng cụ thể; và luôn đứng vững trước thử thách của thời gian. Các cấu trúc kiến ​​trúc có từ buổi bình minh của nền văn minh và đã phát triển theo thời gian để thể hiện sức mạnh hoặc kết hợp nghệ thuật và khoa học vào một tòa nhà. Các công trình kiến ​​trúc trên khắp thế giới cung cấp cái nhìn sâu sắc về cuộc sống, văn hóa và các giá trị của tổ tiên chúng ta. Trong loại hình kiến ​​trúc tượng trưng, ​​cổng thường trở thành một loại hình kiến ​​trúc tượng trưng (Symbolic Architecture). Khải Hoàn Môn của Paris, Cổng Brandenburg của Berlin hay Cổng đền Itsukushima của Nhật Bản từ một vật thể kiến ​​trúc trở thành một công trình kiến ​​trúc mang tính biểu tượng và hơn thế nữa, nó đã thực sự trở thành một biểu tượng văn hóa của các quốc gia đó. Khuê Văn Các cũng vậy, nó đã trở thành một biểu tượng của thủ đô Hà Nội.

Về Khuê Văn Các

Văn Miếu là nơi thờ Khổng Tử, được xây dựng ở kinh thành Thăng Long vào năm Thần Vũ thứ 2 đời vua Lý Thánh Tông (tức năm 1070). Năm 1076, vua Lý Nhân Tông cho lập trường Quốc Tử Giám gần Văn Miếu – ngôi trường dành riêng cho con vua, con của hoàng tộc và quý tộc.

Qua sử liệu, sách vở, chúng ta có thể hình dung được quy mô kiến ​​trúc và lịch sử xây dựng của Văn Miếu – Quốc Tử Giám từ thời Lê sơ. Sử ký Đại Việt sử ký năm Quý Mão, niên hiệu Hồng Đức thứ mười bốn (1483), Lê Thánh Tông cho tiến hành một cuộc đại trùng tu. Tương truyền rằng, tháng 11 năm Hồng Thuận thứ 3 (1511), vua Lê Tương Dực sai Nguyễn Văn Lang sửa sang cung Sùng Nho ở Quốc Tử Giám và 2 gian Giải Vũ, 6 Minh Luân, bếp, phòng. kho. Học giả Lê Quý Đôn viết trong Kiến Văn Tiểu Lục (soạn năm 1777) như sau: “Cửa Đại Thành, nhà 3 gian 2 chái, lợp ngói ống đồng (ngói ống), có hai gian Đông Vu và Tây Vu. Hàng 7 gian, phía sau có cửa nhỏ 1 gian, gác 1 gian 2 chái, nhà bếp 2 gian, nhà tế tự 3 gian 2 chái, cửa Thái học 3 gian, bức hoành phi đắp bằng đồng (tấm ống), nhà bia phía đông và Tây 12 gian, 4 gian ván khắc sách, 1 gian môn ngoại, tường bao quanh, tường ngoài 3 gian, nhà Minh Luân 3 gian, các cửa nhỏ bên trái và bên phải 1 gian, có vách ngang. Nhà Đông Tây dạy học có 2 dãy, mỗi dãy 14 gian, dãy Đông Tây học trò có 3 dãy, mỗi dãy 25 gian, mỗi gian 2 người, qua ghi chép tỉ mỉ của Lê Quý Đôn, có thể khẳng định chắc chắn rằng: không có Khuê Văn Các.

Là Tổng trấn Bắc thành, một danh tướng văn võ song toàn, Nguyễn Văn Thành đã cho tu sửa Văn Miếu. Trên bức hoành phi có ba chữ Khuê Văn Các có dòng sai: 嘉隆四年春 – Gia Long tứ niên, xuân (Làm bảng ký vào mùa xuân, năm Gia Long thứ 4 – 1805).

Khuê Văn Các – Ảnh tư liệu đầu thế kỷ 20

Nhìn vào bối cảnh lịch sử những năm đầu triều Nguyễn

Theo lệnh của vua Gia Long, khi dời đô vào Huế, Quốc Tử Giám không còn ở Thăng Long. Từ đó Văn Miếu chỉ còn là nơi thờ Khổng Tử. Văn Miếu tuy có từ rất sớm nhưng việc lập bia ghi công các bậc tiến sĩ không có ở thời Lý, Trần. Việc lập bia tiến sĩ bắt đầu từ đầu thời Lê sơ. Lê Thánh Tông là người thông thái, sùng bái Nho giáo. Năm 1484, vua cho dựng bia ghi tên các nhà khoa bảng để vinh danh nhà bác học và cũng để giáo dục kẻ sĩ. Việc dựng bia ghi tên các tiến sĩ đã có ở Trung Quốc và Triều Tiên. Nhưng chỉ có tấm bia ghi tên Dr. Văn Miếu – Quốc Tử Giám cho ta cảm nhận hết trách nhiệm của một kẻ sĩ khi đặt lên vai mình vận mệnh giang sơn xã tắc. Trong bia ký khoa Nhâm Tuất năm Đại Bảo thứ 3 (1442), Thân Nhân Trung viết: Hiền tài là nguyên khí của quốc gia. Khí nhược thì chỗ đó yếu mà thấp. Vì vậy, các bậc thánh vương không thể không coi việc trồng nhân tài, tuyển chọn nho sĩ, lấy nguyên khí quốc gia làm đầu. [Ngô Ðức Thọ (2010), Văn bia tiến sĩ Văn Miếu – Quốc Tử Giám Thăng Long, Nxb Hà Nội, tr.136]. Sở dĩ trên các tấm bia ghi tên tiến sĩ đều có những câu ca ngợi hiền tài là bởi Văn Miếu từ thời Lý không chỉ là nơi thờ Khổng Tử mà còn có Quốc Tử Giám – nơi đào tạo nhân tài quốc gia.

Tuy nhiên, từ khi Gia Long lên ngôi ở Phú Xuân, Quốc Tử Giám bị ảnh hưởng, lòng sĩ phu Bắc Hà phải vô cùng thất vọng và buồn bực. Lại là vụ Đặng Trần Thường bức hại các danh nho như Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích, Nguyễn Gia Phan ở Văn Miếu 1803. Đặng Trần Thường rất muốn trả thù bạn cũ Ngô Thì Nhậm nên muốn ép ông Cho đến khi chết. Biết việc này, Tổng đốc Bắc thành Nguyễn Văn Thành không đồng ý, căn cứ vào sắc chỉ của vua Gia Long ghi rõ tên quan bù nhìn nhận mình được miễn tội nên chỉ có thể trừng phạt bằng truy binh. Sau trận đòn ấy, phần vì đòn đòn, phần vì uất ức, không lâu sau Ngô Thì Nhậm lâm bệnh qua đời. Vụ án Văn Miếu năm Kỷ Hợi này và cái chết bi thảm của nhà Nho nổi tiếng họ Ngô đã làm cho giới sĩ phu Bắc Hà phẫn nộ và bất bình.

Việc xây dựng Khuê Văn Các của Thống sứ Bắc Kỳ Nguyễn Văn Thành cũng như cuộc đại trùng tu Văn Miếu vào những năm đầu triều Nguyễn có ý nghĩa yên tâm đối với tầng lớp trí thức Bắc Hà.

Phác thảo Khuê Văn Các của Nguyễn Ngọc Tuấn, sinh viên Đại học Mở

Khuê Văn Các nhìn từ mỹ học Lão Trang

Khuê Văn Các đã là một hình ảnh quen thuộc với thủ đô. So với các cơ sở khác trong Văn Miếu như Văn Miếu, Đại sảnh và Thượng điện trong khu Đại Thành, Khuê Văn Các vừa nhỏ bé vừa trơ trọi. Khuê Văn Các hay Khuê Văn Gác là một lầu hình vuông, có 8 mái. Tầng áp mái được xây dựng trên một nền cao hình vuông lát gạch Bát Tràng. Thiết kế kiến ​​trúc khá độc đáo và trang nhã. Tầng dưới cùng không có vách, chỉ có 4 cột gạch, 4 mặt trống. Tầng trên là một công trình kiến ​​trúc bằng gỗ, ngoài mái ngói thông thường và các chi tiết trang trí ở góc mái hay gờ mái đều bằng chất liệu vữa.

Sàn gỗ tầng trên của Khuê Văn Các có 2 gian cầu thang đi lên. Bốn phía của sàn nhà cũng được làm lan can bằng gỗ. Bốn mặt tường đều đóng ván gỗ, mỗi mặt có một cửa tròn, có các nan gỗ tỏa ra 4 mặt. Cửa tròn và nan gỗ tượng trưng cho sao Khu